قراردادهاي واگذاري امتياز (Bot (Build Operate Transfer
واگذاري امتياز سرمايه گذاري، طراحي، اجرا، بهره برداري، فروش محصولات و بازپرداخت هزينه‌ها و نهايتاً واگذاري پروژه در شرايط مطلوب به طرف، به صورت‌هاي:
- ساخت، بهره برداري و واگذاري BOT
- ساخت، مالكيت، بهره برداري و واگذاري BOOT
- طراحي، ساخت، بهره برداري DBO
- طراحي، ساخت، بهره برداري و واگذاري DBOT
- ساخت، مالكيت، بهره برداري BOO
- ساخت، واگذاري، بهره برداري BTO
- طراحي، ساخت، تامين منابع، بهره برداري DBFO
براي مثال بهره‌برداري از رستوران محيطي برج ميلاد تهران به صورت BOT به پيمانكار واگذار شده است.
قراردادهای مبتنی بر کارایی انرژی (ESCO Energy Service Companies)
صنعت ESCO يا شركت‌هاي خدمات انرژي، يكي از ابزارهاي مهم بهينه سازي مصرف انرژي است كه بر پايه اصول مديريت انرژي و دانش مهندسي انرژي بنا شده است. با شكل گيري و توسعه صنعت ESCO در كشور، تدوين برنامه و سياست گذاري هاي بهينه سازي مصرف انرژي و تحقق عملي راهكار‌هاي بهينه سازي انرژي نهادينه می‌شود. مانند قراردادهاي كه در شهرداري تهران براي كاهش هزينه‌هاي انرژي منعقد می‌شود. در اين قراردادها حق الزحمه پيمانكار از صرفه جويي حاصل از كاهش هزينه انجام شده پرداخت مي‌گردد.
انواع پروژه‌هاي نمونه شركت‌هاي خدمات انرژي
- نصب و راه اندازي سيستم هاي گرمايش ساختمان.
- نصب و راه اندازي سيستم هاي توليد همزمان برق و گرما (CHP) در كارخانجات و مجتمع هاي ساختمان
- نصب و راه اندازي سيستم هاي بهينه سازي مصرف انرژي در صنايع
- بازسازي و راه اندازي سيستم هاي روشنايي معابر عمومي
- مديريت مصرف انرژي در ساختمان هاي صنعتي و غيرصنعتي
- بازسازي تجهيزات صنعتي با هدف بهينه سازي مصرف انرژي
ويژگي هاي شركت‌هاي خدمات انرژي
- مشخص نبودن مبلغ قرارداد
بر خلاف قراردادهاي ديگر، قراردادهاي شركت هاي خدمات انرژي، مبلغ ثابت و مشخصي ندارد بلكه ميزان پرداخت به شركت، به ميزان صرفه جويي حاصل شده بستگي دارد. به منظور تعيين سهم شركت، ميزان مصرف انرژي با روش‌هاي مناسب و دستگاه‌هاي اندازه گيري، مشخص می‌گردد. اين نوع قراردادها قراردادهاي مبتني بر كارايي ناميده می‌شوند.
- تحميل نشدن هزينه‌ها به مشتري
اقدامات بهينه سازي عموماً بسيار پرهزينه می‌باشند بطوريكه مشتري با ديد غيرفني، به سختي زير بار قبول ريسك آن خواهد رفت. در قراردادي كه شركت خدمات انرژي، راساً اقدام به سرمايه گذاري می‌كند، مشتري صرفاً در طول قرارداد بخشي از صرفه جويي حاصله در هزينه‌هاي انرژي را به شركت پرداخت می‌كند و پس از پايان قرارداد مالكيت تجهيزات نصب شده را بدست می‌آورد. همچنين در ساير قراردادهاي خدمات انرژي، مشتري هيچگاه مبلغي بيش از صرفه جويي حاصله به شركت پرداخت نمي‌كند.
- كاهش هزينه‌هاي تعمير و نگهداري
در اغلب قراردادهاي مبتني بر كارايي كه توسط شركت‌هاي خدمات انرژي منعقد می‌شود، هزينه‌هاي تعمير و نگهداري تمام يا قسمتي از دستگاه هاي جديد نصب شده نيز می‌تواند در طول قرارداد بر عهده شركت خدمات دهنده باشد كه اين باعث كاهش هزينه‌هاي تعمير و نگهداري می‌شود. علاوه بر اين، شركت خدمات انرژي متعهد می‌شود در طول قرارداد، آموزش‌هاي لازم را به تيم نگهداري بدهد تا پس از اتمام قرارداد بتوانند نگهداري كل تجهيزات را در دست گيرند.
معاملات تعويضي (Swap)
معاملات تعويضي يا سوآپ عبارتند از تركيب يك معامله نقدي و يك معامله سلف (معامله‌اي كه در آن جنسي به صورت نقدي خريداري شود ولي تحويل آن در آينده باشد مثل پيش‌خريد گندم از كشاورزان) كه به طور همزمان و در ارتباط با هم انجام می‌گيرند. معمولاً اين معاملات به منظور انجام آربيتراژ و پوشش وضعيت منفي حساب‌ها توسط موجودي مثبت حساب‌هاي ديگر به كار می‌رود. مانند معاملات سواپ گاز و نفت
انواع معاملات سواپ
- سوآپ ارزي دو ارز متفاوت با نرخ بهره ثابت
- سوآپ نرخ بهره ثابت و ديگري با نرخ بهره متغير
- سوآپ ارزي دو ارز يكي با نرخ بهره ثابت و ديگري با نرخ بهره متغير
- سوآپ ارزي بهره، در شرايطي كه هر دو نرخ بهره يكي هستند.
قراردادهاي كليد دردست يا كليد گردان Turn – Key Contracts
قراردادهاي كليد در دست به وسيله واگذاري مسئوليت طرح و اجرا به پيمانكار از ابتدا تا مرحله بهره‌برداري بدون نهاد دستگاه نظارت با قيمت‌هاي مشخص صورت می‌گيرد. مانند بسياري از قراردادهاي ساخت هتل‌ها كه در سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري انجام مي‌شود.
قراردادهاي طرح و ساخت Design – Build Contracts
طراحي اوليه اين قراردادها توسط كارفرما انجام می‌شود و مسئوليت طرح و اجرا به پيمانكار سپرده می‌شود. مانند مثال فوق فقط با اين تفاوت كه دستگاه نظارت نيز از سوي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري معرفي مي‌شود.
قراردادهاي طراحي و مديريت
مشابه قرادادهاي طرح و ساخت است با اين تفاوت كه علاوه اجرا، مديريت طراحي اوليه هم به عهده پيمانكار است.
قراردادهاي پيمان مديريت MC) Management Contracting)
در اين نوع قراردادها، در موضوع پيمان، كليه اختيارات كارفرمايي در حوزه هاي طراحي، اجرا، مالي و فني (با در نظر گرفتن حق الزحمه ثابت يا درصدي) به پيمانكار واگذار می‌شود. بسياري از شركت‌هاي فعال در حوزه نفت و گاز پروژه كاري خود را به صورت MC واگذار می‌نمايند.
CM) Construction Management)
قراردادهاي مديريت اجرايي به وسيله واگذاري مسئوليت انجام امور اجرايي به پيمانكاران ساخت انجام می‌شود.
قرارداد با قيمت كلي Lump Sum Contracts
قرادادهاي با قيمت كلي به وسيله عقد قرارداد اجرايي با قيمت ثابت بر اساس مشخصات فني تعريف شده كه از قبل تهيه مي‌شود. همانند قراردادهايي كه شركت ايران خودرو با شركت تام ايران خودرو منعقد مي‌نماید و پروژه‌هاي جديد و توسعه‌اي خود را با قيمت كلي به شركت تام ايران خودرو واگذار مي‌نمايد.
قراردادهاي فهرست بهايي Unit Price Contracts
اين نوع قراردادهاي فهرست بهايي بر اساس فهرست بهاي مشخص كه هر ساله منتشر می‌شود، تهيه می‌گردد. اينگونه قراردادها بيشتر در فعاليت هاي ابنيه و ساختمان كاربرد دارد. براي مثال واگذاري ساخت قسمتي از ابنيه نمايشگاه بين‌المللي تهران به شركت‌هاي پيمانكاري
قراردادهاي با حق الزحمه مقطوع Cost Plus Contracts
عقد قراردادهاي انجام كار با حق الزحمه درصدي روي هزينه هاي تمام شده به صورت هاي زير انجام می‌شود:
- هزينه به علاوه درصد ثابت براي حق الزحمه Cost Plus Fixed Percentage
- هزينه به علاوه حق الزحمه ثابت (مقطوع Cost Plus Fixed Free)
- هزينه به علاوه حق الزحمه درصدي متغير Cost Plus Variable Percentage
- هزينه بر اساس برآورد مطلوب Target Estimate
قراردادهاي اجرايي با قيمت تضمين شده Guaranteed Maximum Price
اين قراردادها، بر اساس سقف مشخص و كنترل شده هزينه‌ها و با تعريف مشخصات فني ثابت صورت می‌گيرد.
قراردادهاي مهندسي، تدارك و اجرا EPC (Engineering Procurement Construction)
اين قراردادها براي انجام مراحل مختلف پروژه اعم از طراحي و مهندسي، تدارك و تامين كالا، تهيه تجهيزات و مصالح، عمليات اجرايي، نصب و راه اندازي بصورت توامان و با شرايط خاص انجام اين نوع قراردادها يكي از رايج ترين قراردادها در ايران می‌باشد كه اجراي پروژه‌ها به ويژه در بخش صنعتي به پيمانكاران واگذار می‌شود و پيمانكار دست اول EPC خود مي‌تواند از پيمانكاران ديگري استفاده نمايد. البته اين نوع قرارداد كه می‌تواند به روش‌هاي زير هم صورت گيرد:
- مهندسي، تدارك كالا و تجهيزات EP (Eng. procurement)
- مهندسي، تدارك، مديريت اجرا EPCM (E.P.Const.Manage)
- مهندسي، تدارك، اجرا و نصب Install EPCI (E. P. Cons)
- مهندسي، تدارك و نظارت اجرا EPCS (E.P.Cons. Supervise)
- مهندسي، تدارك و برنامه ريزي ساخت EPMS (E.P.Manaufa.Sched)
- مهندسي، تدارك و برنامه ريزي توليد EPPS (E.P.Production.Sch)
قراردادهاي بيع متقابل Buy Back Contracts
به وسيله عقد قرارداد با سرمايه گذاري خارجي و مفاصاحساب سرمايه گذار از طريق كالا و خدمات توليدي پروژه انجام
مي‌پذيرد. قراردادهاي بيع متقابل جزء قراردادهاي خريد خدمت محسوب مي‌شوند. در اين نوع قرارداد، شركت سرمايه گذار خارجي، كليه وجوه سرمايه گذاري و همچنين نصب تجهيزات و راه اندازي و انتقال تكنولوژي را بر عهده می‌گيرد و پس از راه اندازي، به كشور ميزبان واگذار می‌كند. بازگشت سرمايه و همچنين سود سرمايه از طريق فروش محصولات و خدمات بدست می‌آيد. اينگونه قراردادها بيشتر در كشورهاي داراي منابع نفت و گاز انجام مي‌شود.