1- تعریف:
ممیزی انرژی مجموعه اقداماتی است جهت شناسائی، نحوه توزیع مقادیر و موقعیت‌های مصرف حاملهای انرژی در یک فعالیت یا فرآیند، که طی اجرای آن، فرصت‌‌ها و امکانات صرفه‌جویی انرژی مشخص و ارزیابی می‌گردد. هدف ممیزی انرژی تعیین راه‌حل‌‌هایی برای کاهش مصرف انرژی بر واحد تولیدی محصول (خروجی) و همچنین کاهش هزینههای بهره‌برداری میباشد.
مميزي انرژي، مبناي رويكرد مدون جهت تصميم گيري در حوزه مديريت انرژي است و سعي دارد بين كل انرژي ورودي و مصرف آن موازنه برقرار سازد و كليه جريانات انرژي را در امكانات يك مجموعه شناسايي و مصرف انرژي را طبق توابع گسسته محاسبه می‌نمايد. مميزي انرژي صنعتي، يك ابزار مؤثر براي تعريف و اجراي برنامه جامع مديريت انرژي است.
به طوركلي مميزي انرژي، تبديل ايده‌‌هاي صرفه‌جويي به واقعيت، از طريق امكان‌سنجي راه حل‌‌هاي متناسب با ساير ملاحظات سازماني در يك چارچوب زماني مشخص مي‌باشد. هدف اوليه مميزي انرژي تعيين و تخمين راه‌‌هايي براي كاهش مصرف انرژي بر واحد محصول توليدي يا كاهش هزينههاي عملياتي است. مميزي انرژي، محكي براي مديريت انرژي در سازمان است كه مباني برنامه‌ريزي مؤثرتر در مصرف انرژي در سازمان را فراهم مي‌آورد.
نکات مهمی که می‌بایست پیرامون ممیزی انرژی مد نظر قرار گیرد عبارتند از:
- گروه ممیزی باید شامل تخصص‌‌های فنی لازم و مربوطه باشد
- تکرار و تداوم اجرای ممیزی انرژی متناسب به تاثیر فعالیت‌‌ها و اقدامات برنامه مدیریت انرژی
- موفقیت ممیزی انرژی بستگی به آمادگی‌‌ها و پیش زمینه‌‌هایی دارد که قبل از انجام اقدامات عملی فراهم شده است
- فهرست محدودی از اقدامات باید تهیه شود، تهیه خلاصه فهرستی از اقدامات، الزامی میباشد
- گزارش ممیزی باید درمدت زمان مشخص تهیه و تکمیل گردد
- توصیه‌‌ها و پیشنهاد‌های ارائه شده بر اساس اولویت‌های هزینه‌ای و زمانی طبقه‌بندی می‌شوند
- پیگیری اجرای سناریوهای تعریف شده در ممیزی انرژی
واژه ممیزی انرژی در فرهنگ لغت یک نمونه‌گیری برنامه‌ریزی شده و بهبود هزینههای جاری تعریف شده است، در حالیکه واژه ممیزی انرژی منظورهای زیر را برآورد می‌کند:
- بدست آوردن مقدار و چگونگی مصرف انرژی یا تبدیل آن از شکلی به شکل دیگر
- مشخص‌کردن موقعیت‌های کاهش انرژی
- برآورده کردن اقتصادی روش‌های کاهش مصرف فوق
- فرموله کردن توصیه‌های بهبود پروسه
با توجه به ارزیابی عملکرد جاری در هر فرآیند صنعتی، اولویت‌ها در ممیزی انرژی را میتوان شناسایی و تعیین نمود. معمولاً در واحدهای فرآیندی واحدی که دارای پایین‌ترین راندمان و حداقل هزینه جهت ارتقاء راندمان سیستم باشد در اولویت نخست قرار دارد. همچنین رعایت استانداردهای لازم، خصوصاً مسائل زیست محیطی و ایمنی بایستی ملاحظه و رعایت گردد.
میتوان به تعبیری ممیز انرژی را پزشک صنعت نامید. ممیزی انرژی به طور کلی تحلیل و پردازش اطلاعات انرژی برای یک کارخانه، پیدا کردن گلوگاه‌های انرژی در کارخانه و یافتن پارامترهایی است که به ما کمک می‌کند مصرف انرژی را در کارخانه پایین بیاوریم. این فرایند شامل بررسی روند مصرف از گذشته تا حال، اندازه‌گیری پارامترهای انرژی و در نهایت تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده میباشد. اطلاعات انرژی گذشته در یک کارخانه می‌تواند کمک زیادی به ممیزی انرژی بکند. حتی بدون وارد شدن به کارخانه و با بررسی روند سه سال تولید و مصرف انرژی در یک کارخانه و چند پرسش ساده از کارشناسان هر بخش میتوان راهی کمهزینه یافت (مثلاً رساندن تولید به ظرفیت اسمی) که مصرف انرژی و هزینه‌‌ها را تا حد زیادی کاهش دهد.
به طور کلی راهکار‌هایی که ارائه می‌شود به دو بخش مکانیکی و برقی تقسیم می‌گردند. از دید هزینه هم میتوان سه نوع روش بدون هزینه، کمهزینه و پرهزینه را در نظر گرفت.
ممیزی انرژی در سه مرحله انجام می‌گیرد:
در مرحلة اول با بازدید از کارخانه میتوان تشخیص داد که کجا مشکل دارد. مثلاً از دود اگزوز میتوان فهمید که بویلر خوب کار نمی‌کند.
در مرحلة دوم اندازه‌گیری نیز وجود دارد که تجهیزات اندازه‌گیری در کارخانه نصب می‌گردد و با کمک آنها مصارف انرژی اندازه‌گیری می‌گردد.
در مرحله سوم وارد جزئیات کار می‌شویم و راندمان تجهیزات را نیز مورد بررسی قرار می‌دهیم.
در قانون بهره‌وري انرژي 2001 چنين آمده است:
مميزي انرژي به صورت ارزيابي، نظارت و تحليل مصرف انرژي تعريف مي‌شود كه شامل تهيه گزارشي فني است و آن گزارش حاوي پيشنهاداتي براي بهبود راندمان انرژي با آناليز هزينه- فايده و طرح كاهش مصرف انرژي مي‌باشد.
2- نياز به مميزي انرژي
در بسياري از صنايع، سه رديف مهم هزينه عملياتي وجود دارد كه عبارت است از:
- كارگر
- مواد اوليه
- بخش‌‌هاي انرژي (الكتريكي و حرارتي)
اگر كسي بتواند مديريت پذيري هزينه يا صرفه‌جويي‌‌هاي بالقوه هزينه در هر يك از سه رديف مهم هزينه عملياتي را دريابد، معلوم خواهد شد كه انرژي در سطح بالاتري نسبت به بقيه قرار می‌گيرد. بنابراين در مديريت انرژي حوزه‌‌هاي استراتژيك كاهش هزينه را شامل می‌شود.
مميزي انرژي به فهم مطالب بيشتر در مورد راه‌هاي مصرف انرژي و سوخت در صنايع و همچنين شناسايي حوزه‌‌هايي كه تلفات در آنها اتفاق مي‌افتد يا امكان بهبود آنها وجود دارد، كمك مي‌نمايد. مميزي انرژي جهت گيري مثبتي براي كاهش در هزينه انرژي، تعمير و نگهداري پيشگيرانه و برنامه‌هاي كنترل كيفيت دارد، كه براي فعاليت‌هاي توليد و بهره‌وري اهميت ويژه‌اي دارد.
تأثير و كمك برنامه‌هاي مميزي در موارد زير است:
- متمركز شدن بر روي تغييرات در هزينههاي انرژي
- در دسترس بودن و اطمينان از عرضه انرژي
- تصميم در مورد اختلاط در كاربرد مناسب انواع حامل‌هاي انرژي
- شناسايي فن‌آوري‌هاي صرفه‌جويي انرژي
- اصلاح تجهيزات به جهت صرفه‌جويي انرژي
نوع مميزي انرژي به موارد زير بستگي دارد:
- عملكرد و نوع صنعت
- سطوح و حدود لازم براي انجام مميزي
- پتانسيل و موقعيت كاهش هزينه‌ها و مقدار مطلوب آن
3- مزايای مميزی انرژی
مهمترين مزيت اجرای يک پروژه مميزی بدست آمدن شناسايی کافی از شرايط موجود و مقايسه و تعيين وضعيت آن نسبت به شرايط بهينه قابل حصول و نيز مشخص شدن روش اجرايی جهت ارتقاء سيستم از شرايط موجود به شرايط بهينه خواهد بود. بطور خلاصه مهمترين نتايج مميزی انرژی به شرح ذيل خواهد بود:
- تعيين نحوه جريان جرم و انرژی در واحدهای مصرف‌کننده و واحدهای جانبی توليدکننده حاملهای انرژی
- تعريف پارامتر شدت مصرف انرژی برای واحدهای مختلف فرآيندی، جانبی، کل واحد صنعتی
مقايسه اين پارامتر با شرايط بهينه مشخص کننده نقاط ضعف کارکرد تجهيزات و بهره برداری بوده و ثبت و مقايسه زمانی اين پارامتر نيز ابزار موثری جهت کنترل سيستم در اختيار می‌گذارد.
- تعيين وضعيت راندمان کاری تجهيزات مصرف کننده انرژی، ميزان اثربخشی تجهيزات تبادل کننده و راندمان سيستم انتقال و توزيع حاملهای انرژی
- تعيين فرصت‌های صرفه‌جويی انرژی به همراه امکان‌سنجی‌های فنی و اقتصادی لازم
مشخص شدن ميزان اثربخشی هر طرح و اثرات متقابل اجرای طرح روی ساير شرايط فرآيندی و نيز مشخص شدن حجم سرمايه‌گذاری مورد نياز از نتايج مهم يک پروژه مميزی است. با استفاده از داده‌های بدست آمده از يک مميزی انرژی، مديران واحد می‌توانند تصميم‌های مناسبی جهت اجرای پروژه‌های منجر به صرفه‌جويی اتخاذ نمايند.
- تهيه مناسب‌ترين برنامه اجرايی جهت کنترل و حفظ شرايط بهينه فرآيند و کنترل شرايط کاری تجهيزات و نيز تعيين مناسب‌ترين پروژه‌های اجرايی جهت بهسازی شرايط مصرف بر اساس اولويت ارزشمندی و ميزان هزينه طرح‌ها
بديهی است كه نيل به اين اهداف در هر واحد صنعتی با توجه به پارامترهای مختلف و شرايط تعيين كننده موجود، برنامه‌ريزی و مطالعات خاص خود را طلب نموده و نياز به شناخت كاملی از واحد دارد. شناخت كافی مميز از فرآيند و نحوه توليد محصول و آگاهی از نقاط كليدی و پرمصرف در پروسه توليد آن باعث خواهد شد تا مميز بتواند بر پايه اين دانسته‌ها، سريعتر، بهتر و كاملتر به اهداف تعيين شده دست يابد. همچنين تعيين دقيق شرايط مصرف با انجام فعاليت‌های ميدانی و حضور در واحد و انجام اندازه‌گيری‌های لازم بدست می‌آيد که اجرای صحيح آنها نياز به برنامه‌ريزی دقيق و اجرای برنامه در شرايط کوتاه و مناسب زمانی و شناخت كامل از توانايی‌های دستگاه‌های مختلف اندازه‌گيری دارد. تشخيص و تعيين ميزان اثربخشی فرصت‌های صرفه‌جويی انرژی نيز نيازمند شناسايی کامل شرايط فرآيند، درک صحيح از شرايط و پتانسيل‌های موجود و تعيين اثرات متقابل تغييرات پيشنهادی در شرايط کاری دارد.
4- ممیزی انرژی در صنعت
مطابق با استاندارد ISO 50002 ممیزی انرژی در سه سطح متفاوت و با توجه به نیاز هر سازمان قابل انجام است. البته ممکن است در برخی از سازمان‌ها، جزییات ممیزی انرژی در بین سطوح 1 الی 3 قرار گیرد. سطح 1 حداقل جزییات لازم برای ممیزی انرژی را در برمی‌گیرد و سطح 3 جامع و کاملترین سطح ممیزی میباشد. سطح مناسب جزییات مورد نیاز برای ممیزی انرژی، با توجه به هدف ممیزی، مصارف و استفاده از انرژی و منابع در دسترس برای ممیزی تعیین می‌گردد. به عنوان یک فعالیت مقدماتی برای ممیزی، لازم است داده‌های در دسترس برای ممیزی انرژی مشخص و اینکه آیا داده‌ها برای انجام سطح بالاتری از ممیزی کافی است، مشخص گردد و اگر اندازه‌گیری تکمیلی لازم باشد، محدوده و وسعت آن تعیین گردد. جهت انجام ممیزی سطح 2 و 3 لازم است با توجه به تغییرات سالانه انرژی مطابق با قانون هدفمندی یارانه‌ها، تعرفه کنونی و یا تعرفه مرجع هزینههای انرژی برای تحلیل‌های اقتصادی مشخص گردد.
بطور کلی بدون توجه به سطح و جزییات مورد نظر از ممیزی انرژی لازم است مطابق با استاندارد ISO 50002 فرایند ممیزی انرژی را انجام داد.
فرایند ممیزی انرژی
مراحل متداول در ممیزی انرژی عبارتند از:
- تدارک ممیزی انرژی
- اجرای ممیزی انرژی (جمع آوری داده‌ها و بازنگری، بررسی ماشین آلات و اندازه گیری، مشاهده و بررسی فعالیت‌های عملی، ثبت داده‌ها و تجزیه وتحلیل آنها)
- گزارش ممیزی انرژی (با استفاده از نتایج به دست آمده و ارائه پیشنهادات)