ایمنی برق
چنانچه بدن فردی به یک اختلاف پتانسیل الکتریکی متصل گردد، بسته به میزان ولتاژ اعمال شده و مقاومت الکتریکی بدن شخص، جریانی از بدن وی عبور خواهد کرد. این جریان آثار نامطلوب و خطرناکی بر روی بدن به‌جا می‌گذارد و در شرایطی مرگ شخص برق گرفته کاملا قطعی و قابل پیش بینی است. میزان خطر به عواملی همچون نوع جریان، مسیر جریان، فرکانس جریان، مقاومت الکتریکی بدن، سطح تماس، زمان تماس، محل تماس و مقدار شدت جریان بستگی دارد.
هنگام عبور جریان از بدن ممکن است بافت‌ها و اندام‌هایی که در مسیر عبور جریان هستند، تحت تاثیر قرار گیرند. به همین منظور اهمیت به ایمنی لوازم و دستگاه‌های برقی، تابلو برق‌های صنعتی وکلیه ادوات برقی بسیار مهم و ضروری می باشد.
مقاومت الکتریکی:
مقاومت در برابر جریان الکتریسیته را مقاومت الکتریکی گویند و واحد اندازه‌گیری آن اهم می‌باشد. جدول زیر مقاومت بدن انسان را در مقابل جریان الکتریسیته نشان می‌دهد.
| مقاومت بر حسب اهم | اجزای بدن |
| 100000 تا 600000 | پوست خشک |
| 1000 | پوست خیس |
| 400 تا 600 | دست و یا اندام داخلی |
| 100 | گوش تا گوش |
حفاظت الکتریکی:
حفاظت در برابر تماس مستقیم و غیر مستقیم:
در کلیه انواع تاسیسات الکتریکی باید برای حفاظت افراد در برابر تماس مستقیم یا غیرمستقیم با ولتاژهای بالا تدابیر ایمنی ویژه‌ای از قبیل اخذ مجوز کار، شناسائی خطرات توسط کارشناسان واحد برق و بهداشت حرفه‌ای کارخانه و … بعمل آورده شود.
باید با توجه به نیازهای خاص شرایط مختلف کاری (نظیر محل‌های مرطوب یا خیس، کار در داخل لوله‌ها، تانک‌ها و … یک یا چند روش از انواع روش‌های ذکر شده زیر اعمال گردد:
- کشیدن حصار
- عایق کاری کامل (عایق دوبله- عایق تقویت شده)
- حداکثر ولتاژ ایمن
- ایزولاسیون ایمن (مانند ترانس‌های ایزوله شده ایمن)
- اتصال زمین سیم نول
- نول ایزوله شده
- اتصال زمین قسمتهای فاقد برق
- رله یا سوئیچی که در صورت نشتی ولتاژ به زمین جریان را قطع کند (از انواع با حساسیت بالا)
- وسائل کنترل عایق‌ها
- کلیدهای قطع مدار به هنگام اتصال به بدنه یا زمین
- اخذ مجوز کار در صورت تشخیص واحد بهداشت حرفه‌ای
- در صورت امکان استفاده از ولتاژ پائین DC
- استفاده از کابل‌های سالم و بدون عیب
وسایل قطع کننده جریان:
– برای قطع جریان در کلیه هادی‌های الکتریکی فعال در مواقع ضروری، یک وسیله قطع‌کننده مرکزی باید پیش‌بینی گردد.
– به منظور قطع سریع جریان برق در کلیه هادی‌های الکتریکی باید یک وسیله قطع‌کننده که دسترسی فوری به آن امکان‌پذیر باشد در مدار کلیه ادوات الکتریکی تعبیه گردد.
– تاسیسات الکتریکی حتی‌الامکان باید به یک قطع‌کننده اتوماتیک جریان مجهز شوند تا در مواقع بروز نقص در تاسیسات جریان را قطع نماید.
حصارها و پوشش‌ها:
– پوشش‌ها، توری‌های حفاظتی و حصارها باید از مواد غیر آتش‌گیر ساخته شده و دارای مقاومت مکانیکی کافی بوده و بطور محکم و مطمئن نصب شوند.
– جهت نصب پوشش و حصار بایستی اطمینان حاصل گردد که برقرار نخواهند شد.
– برداشتن و جابجائی حصارهای اطراف قسمتهای حامل جریان برق نباید بدون استفاده از ابزارهای خاص امکان پذیر باشد.
پاره‌ای از اصول اولیه ایمنی برق:
- قبل از شروع تعمیر وسایل برقی حتماً مجوز لازم را اخذ نمائید.
- قبل از شروع به کار (تعمیر) کلید اصلی برق شبکه را قطع نموده و درب جعبه تقسیم را قفل نمائید.
- چنانچه امکان قفل کردن جعبه وجود نداشته باشد، با در آوردن فیوز جریان را قطع نمائید.
- در صورت امکان برچسب تعمیرات نیز زده شود.
- فقط برقکاران اجازه کار بر روی شبکه یا دستگاه‌ها را دارند.
- تمامی دستگاه‌های برقی باید دارای سیم ارت باشند.
- تمامی کابل‌های معیوب باید تعویض شوند.
- از هر پریز فقط یک انشعاب گرفته شود.
- تمامی دستگاه‌ها باید دو شاخه داشته باشند.
- برای تعمیر یک وسیله برقی حتماً باید دو شاخه آنرا در آورید.
- هیچگاه دو شاخه را با کشیدن کابل از پریز جدا نکنید.
- هرگز یک سیم برق لخت را لمس نکنید.
- در زمان حفاری اگر به کابل برقی برخورد نمودید قبل از هر کاری به مسئولین اطلاع دهید.
- توجه داشته باشید که کار در زمین‌های مرطوب با وسایل برقی می‌تواند منجر به برق‌گرفتگی شود.
- فقط دستگاه‌هایی که ولتاژ آنها کمتر از 25 ولت باشد، خطر برق‌گرفتگی در آنها کاهش یافته‌است.
- کابل‌های برق که در مسیر عبور و مرور وسائط نقلیه هستند را حتماً باید از درون یک لوله یا چیزی شبیه آن عبور داد.
- برای هر دستگاه فیوز مناسب را استفاده نموده و فیوزهای سوخته را برای استفاده مجدد سیم پیچی نکنید.
- هیچگاه کابل دستگاهی که گیر کرده است را با فشار نکشید بلکه به آرامی آنرا رها کنید.
- توجه داشته باشید که آتش سوزی ناشی از برق را فقط باید با گاز یا پودر خاموش نمود، استفاده از آب خطرناک است.
- در صورتی که قبل از شروع تعمیرات، محیط ایمن سازی می‌شود باید پس از اتمام عملیات و برقرار کردن مدار، علائم هشدار دهنده و بطور کلی تجهیزات ایمنی‌‌سازی محیط برداشته شود.
هشدارها:
برای جلب توجه عمومی بایستی اطلاعیه یا اطلاعیه‌هائی با مضمون‌های زیر در محل‌های مناسب نصب کرد:
- ورود افراد غیر مجاز و متفرقه به محل‌های تاسیسات الکتریکی ممنوع
- هرگونه تعمیر و یا دستکاری تاسیسات الکتریکی توسط افراد غیر مجاز ممنوع
- روش‌های مقابله با آتش سوزی در هنگام بروز حریق
- روش‌های نجات افراد برق گرفته و کمک‌های اولیه به افرادی که دچار برق گرفتگی شده اند
- مشخص نمودن افراد معینی برای مقابله با خطرات الکتریکی احتمالی و اعلام نحوه ارتباط با آنها
- شماره تلفن‌های اضطراری کارخانه
سیستم ارت وسایل برقی:
از آنجائی که مقاومت سیم ارت در برابر جریان برق از مقاومت بدن انسان کمتر است، جریان برق از طریق این سیم به زمین منتقل خواهد شد. دستگاه‌های برقی سیار بوسیله سیمی که در دو شاخه آن تعبیه شده به پریز مخصوص متصل می‌گردد. برای دستگاه‌ها و سازه‌های بزرگ باید تمامی کابل‌ها به یک نقطه به نام چاه ارت (EARTH PEAT) متصل گردند.
روش های حفاظت الکتریکی
باید با توجه به نیازهای خاص شرایط مختلف کاری (نظیر محل‌های مرطوب یا خیس، کار در داخل لوله‌ها، تانک‌ها و … یک یا چند روش از انواع روش‌های ذکر شده زیر اعمال گردد:
- کشیدن حصار
- عایق کاری کامل (عایق دوبله- عایق تقویت شده)
- حداکثر ولتاژ ایمن
- ایزولاسیون ایمن (مانند ترانس‌های ایزوله شده ایمن)
- اتصال زمین سیم نول
- نول ایزوله شده
- اتصال زمین قسمتهای فاقد برق
- رله یا سوئیچی که در صورت نشتی ولتاژ به زمین جریان را قطع کند (از انواع با حساسیت بالا)
- وسائل کنترل عایق‌ها
- کلیدهای قطع مدار به هنگام اتصال به بدنه یا زمین
- اخذ مجوز کار در صورت تشخیص واحد بهداشت حرفه‌ای
- در صورت امکان استفاده از ولتاژ پائین DC
- استفاده از کابل‌های سالم و بدون عیب
پاره‌ای از اصول اولیه ایمنی برق
- قبل از شروع تعمیر وسایل برقی حتماً مجوز لازم را اخذ نمائید.
- قبل از شروع به کار (تعمیر) کلید اصلی برق شبکه را قطع نموده و درب جعبه تقسیم را قفل نمائید.
- چنانچه امکان قفل کردن جعبه وجود نداشته باشد، با در آوردن فیوز جریان را قطع نمائید.
- در صورت امکان برچسب تعمیرات نیز زده شود.
- فقط برقکاران اجازه کار بر روی شبکه یا دستگاه‌ها را دارند.
- تمامی دستگاه‌های برقی باید دارای سیم ارت باشند.
- تمامی کابل‌های معیوب باید تعویض شوند.
- از هر پریز فقط یک انشعاب گرفته شود.
- تمامی دستگاه‌ها باید دو شاخه داشته باشند.
- برای تعمیر یک وسیله برقی حتماً باید دو شاخه آنرا در آورید.
- هیچگاه دو شاخه را با کشیدن کابل از پریز جدا نکنید.
- هرگز یک سیم برق لخت را لمس نکنید.
- در زمان حفاری اگر به کابل برقی برخورد نمودید قبل از هر کاری به مسئولین اطلاع دهید.
- توجه داشته باشید که کار در زمین‌های مرطوب با وسایل برقی می‌تواند منجر به برق‌گرفتگی شود.
- فقط دستگاه‌هایی که ولتاژ آنها کمتر از ۲۵ ولت باشد، خطر برق‌گرفتگی در آنها کاهش یافته‌است.
- کابل‌های برق که در مسیر عبور و مرور وسائط نقلیه هستند را حتماً باید از درون یک لوله یا چیزی شبیه آن عبور داد.
- برای هر دستگاه فیوز مناسب را استفاده نموده و فیوزهای سوخته را برای استفاده مجدد سیم پیچی نکنید.
- هیچگاه کابل دستگاهی که گیر کرده است را با فشار نکشید بلکه به آرامی آنرا رها کنید.
- توجه داشته باشید که آتش سوزی ناشی از برق را فقط باید با گاز یا پودر خاموش نمود، استفاده از آب خطرناک است.
- در صورتی که قبل از شروع تعمیرات، محیط ایمن سازی می‌شود باید پس از اتمام عملیات و برقدار کردن مدار، علائم هشدار دهنده و بطور کلی تجهیزات ایمنی‌‌سازی محیط برداشته شود.
هشدارهای مهم
برای جلب توجه عمومی بایستی اطلاعیه یا اطلاعیه‌هائی با مضمون‌های زیر در محل‌های مناسب نصب کرد:
- ورود افراد غیر مجاز و متفرقه به محل‌های تاسیسات الکتریکی ممنوع
- هرگونه تعمیر و یا دستکاری تاسیسات الکتریکی توسط افراد غیر مجاز ممنوع
- روش‌های مقابله با آتش سوزی در هنگام بروز حریق
- روش‌های نجات افراد برق گرفته و کمک‌های اولیه به افرادی که دچار برق گرفتگی شده اند
- مشخص نمودن افراد معینی برای مقابله با خطرات الکتریکی احتمالی و اعلام نحوه ارتباط با آنها
- شماره تلفن‌های اضطراری کارخانه
سیستم ارت وسایل برقی:
از آنجائی که مقاومت سیم ارت در برابر جریان برق از مقاومت بدن انسان کمتر است، جریان برق از طریق این سیم به زمین منتقل خواهد شد. دستگاه‌های برقی سیار بوسیله سیمی که در دو شاخه آن تعبیه شده به پریز مخصوص متصل می‌گردد. برای دستگاه‌ها و سازه‌های بزرگ باید تمامی کابل‌ها به یک نقطه به نام چاه ارت (EARTH PEAT) متصل گردند.