اعتبار اسنادي (LC) به تعهدي گفته می‌شود كه ميزان پرداختي خريدار به فروشنده به موقع و با مبلغ صحيح به دست فروشنده برسد. هرگاه كه خريدار قادر به پرداخت مبلغ خريد به فروشنده نباشد، بانك موظف است باقيمانده يا تمام مبلغ خريد را بپردازد. اعتبارات اسنادي اغلب در معاملات بين المللي به منظور اطمينان از دريافت مبالغ پرداختي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. براي واردات اغلب كالاهاي وارداتي مانند البسه، خودرو، اقلام كشاورزي و صنعتي از اعتبار اسنادي استفاده مي‌كنند كه انواع آن عبارتند از:
1-1- اعتبار اسنادي وارداتي يا صادراتي:
به اعتباري كه خريدار براي واردات به كشور خود گشايش می‌كند اعتبار وارداتي و اين اعتبار از لحاظ فروشنده كالا كه در كشور ديگر قرار دارد اعتبار صادراتي مي‌باشد.
1-2- اعتبارات اسنادي قابل برگشت Revocable L/C:
در اين نوع اعتبار، خريدار و يا بانك گشايش كننده اعتبار می‌تواند بدون اطلاع ذينفع، هرگونه تغيير يا اصلاحي در شرايط اعتبار بوجود آورد (بدون اجازه فروشنده). واضح است از اين نوع اعتبار استفاده چنداني نمي شود زيرا فروشنده اطمينان لازم را نسبت به پايدار ماندن اعتبار و انجام تعهدات خريدار ندارد. با كمال تعجب اگر خريدار ايراني بخواهد اعتبار قابل برگشت
گشايش نمايد سيستم بانكي از وي مجوز خاص بانك مركزي را مطالبه می‌نمايد در حاليكه اعتبار غيرقابل برگشت احتياجي به مجوز ندارد.
1-3- اعتبار اسنادي غير قابل برگشت: Inrevocable L/C
در اعتبار اسنادي غيرقابل برگشت هرگونه تغيير شرايط اعتبار از جانب خريدار يا بانك گشايش كننده اعتبار موكول به موافقت و رضايت فروشنده بوده. فروشندگان معمولاً از اين گونه اعتبار استقبال بيشتري می‌كنند. بر اساس آخرين مقررات اتاق بازرگاني بين الملل در صورت عدم تصريح و سكوت در اعتبار اسنادي مبني بر قابل برگشت يا غيرقابل برگشت بودن آن، اعتبار غير قابل برگشت خواهد بود.
1-4- اعتبار اسنادي تاييد شده: Confirmed L/C
اعتباري است كه خريدار ملزم می‌شود تا اعتبار صادره از سوي بانك خود را به تاييد هر بانك معتبر ديگر كه موردنظر فروشنده است، برساند. اين نوع اعتبار اسنادي حاكي از اطمينان نداشتن به حيثيت اعتباري بانك صادركننده و يا وضعيت متزلزل سياسي يا اقتصادي كشور خريدار است. هم اكنون بسياري از فروشندگان خارجي تقاضاي اعتبارات تاييدشده از خريداران ايراني می‌كنند كه اين مسئله به دو دليل مي‌باشد اولا وضعيت سياسي و اقتصادي متزلزل ثانيا در سال‌هاي پس از جنگ ايران و عراق بدليل كمبود ارز در سيستم بانكي كشور، بانك مركزي خريداران را به به گشايش اعتبارات يوزانس (نسيه) ترغيب كرد در حاليكه بانك مركزي در زمان سررسيد اعتبارات توانايي پرداخت مبلغ اعتبار را نداشت كه باعث تاخيرهاي بلندمدت در پرداخت مبلغ اعتبارات به فروشندگان شد كه باعث بي اعتمادي فروشندگان به بانك‌هاي ايراني شد.
1-5- اعتبار اسنادي تاييد نشده: Unconfirmed L/C
اين نوع اعتبار در شرايط متعارف و بدون نياز به تاييد بانك ديگري گشايش می‌يابد. اگر در شرايط اعتبار كلمه Confirmed ذكر نشود آن اعتبار تاييد نشده تلقي مي‌شود.
1-6- اعتبار اسنادي قابل انتقال: Transferable L/C
به اعتباري گفته می‌شود كه طبق آن، ذينفع اصلي حق دارد همه يا بخشي از اعتبار گشايش شده را به شخص يا اشخاص انتقال دهد. در واقع اين نوع اعتبار يك امتياز براي فروشنده محسوب مي‌شود.
1-7- اعتبار اسنادي غير قابل انتقال: Untransferable L/C
به اعتباري گفته می‌شود كه ذينفع حق واگذاري كل يا بخشي از آن را به ديگري ندارد. در تجارت بين الملل عرف بر غيرقابل انتقال بودن اعتبار است و همچنين در ايران براي گشايش اعتبار قابل انتقال نياز به مجوز بانك مركزي مي‌باشد.
1-8- اعتبار اسنادي نسيه يا مدت دار (يوزانس): Usance L/C
اعتباري است كه وجه اعتبار بلافاصله پس از ارايه اسناد از سوي ذينفع، پرداخت نمي‌شود بلكه پرداخت وجه آن، بعد از مدت تعيين شده صورت می‌گيرد. در واقع فروشنده به خريدار مهلت می‌دهد كه بهاي كالا را پس از دريافت و فروش آن بپردازد. معامله يوزانس معمولا در كشورهايي انجام می‌گيرد كه كمبود ارز دارند.
1-9- اعتبار اسنادي ديداري: At Sight L/C
اعتباري است كه طبق آن بانك ابلاغ كننده پس از رويت اسناد حمل ارايه شده از طرف ذينفع (فروشنده)، در صورت رعايت تمامي شرايط اعتبار از سوي وي، بلافاصله وجه آن را پرداخت می‌كند.
1-10- اعتبار اسنادي پشت به پشت (اتكايي): Back to Back L/C
اين نوع اعتبار اسنادي متشكل از دو اعتبار جدا از هم است. اعتبار اول به نفع ذينفع گشايش می‌يابد كه خود به هر دليلي قادر به تهيه و ارسال كالا نيست. به همين جهت با اتكا بر اعتباري كه به نفع وي گشايش يافته است اعتبار ديگري براي فروشنده دوم (ذينفع دوم) كه می‌تواند كالا را تهيه و ارسال كند، از طرف ذينفع اول گشايش می‌يابد.
1-11- اعتبار اسنادي ماده قرمز: Red Clause L/C
در اين نوع اعتبار فروشنده می‌تواند قبل از ارسال كالا، وجوهي را بصورت پيش پرداخت از بانك ابلاغ كننده يا تاييد كننده دريافت كند. علت اين نامگذاري آن است كه اولين بار كه اين اعتبار گشايش يافت بانك بازكننده اعتبار براي جلب توجه بانك ابلاغ كننده شرايط اعتبار را كه به مقداري از وجه اعتبار را به عنوان پيش پرداخت به ذينفع پرداخت می‌كند را با جوهر قرمز نوشت كه از آن به بعد به اعتبار ماده قرمز معروف شد.
1-12- اعتبار اسنادي گردان: Revolving L/C
اعتباري است كه پس از هر بار استفاده ذينفع از اعتبار، همان مبلغ اسناد تا سطح اعتبار اوليه افزايش می‌يابد در واقع بدون احتياج به افتتاح يا اصلاح اعتبار جديد، اعتبار موجود خود به خود تجديد می‌شود.
یوزانس
اعتبارات اسنادي مدت داري كه به ضميمه اسناد حمل كالا، برات عهده بانك گشاينده ارسال می‌گردد را يوزانس گويند. براتي كه توسط بانك بازكننده اعتبار قبولي داده شود را قبولي بانكي گويند، در اين حالت چنانچه ذينفع اعتبار به وجه نقد نياز داشته باشد می‌تواند قبولي بانكي را در بازار تنزيل و به وجه نقد تبديل نمايد. در اعتبار اسنادي يوزانس، خريدار كالا يا
خدمات مبلغ پرداختي را به صورت نسيه به فروشنده كالا پرداخت می‌كند. هنگامي كه فروشنده كالا (ذينفع اعتبار اسنادي) نسبت به حمل كالا اقدام و اسناد را بدون مغايرت به بانك ذيربط ارائه می‌نمايد از تاريخ ارائه اسناد و پس از خاتمه يوزانس مبلغ كالاي خود را از بانك مربوطه اخذ خواهد كرد. در يوزانس فروشنده توافق می‌كند اصل مبلغ كالا را در موعد خاصي
پس از تحويل كالا دريافت كند. مثلا وقتي خريدار بخواهد از تحويل بي كم و كاست كالاي وارداتي مطمئن باشد، از اين روش استفاده می‌كند.
فاینانس
در برخي مواقع، فروشنده مايل نيست وجه كالا را به صورت اعتبار اسنادي مدت دار دريافت نمايد از طرف ديگر خريدار نيز به دليل فقدان نقدينگي قادر به پرداخت نقدي اعتبار اسنادي نمي‌باشد، در اين حالت معمولا خريدار از يك بانك يا موسسه مالي درخواست می‌كند كه وجه اعتبار اسنادي را به صورت نقدي به فروشنده پرداخت و اصل و سود مبلغ پرداخت شده را در يك دوره زماني مشخص از خريدار دريافت نمايد، اين روش پرداخت را فاينانس مالي و به موسسات تامين كننده وجوه، فاينانسر مالي می‌گويند. مثلاً وقتي خريدار در زمان خريد كل وجه را در اختيار نداشته باشد اما توان پرداخت آن را در يك دوره زماني داشته باشد، از اين روش استفاده می‌كند.
ریفاینانس
بانك ها با استفاده از منابع شعب خارج از كشور و منابع بانك هاي خارجي اقدام به پرداخت تسهيلات ارزي كوتاه مدت در قالب خطوط اعتباري ريفاينانس می‌نمايند با عنايت به اينكه نرخ سود اين گونه تسهيلات نسبت به سود تسهيلات ريالي بسيار كم می‌باشد كمك موثري براي واردكنندگان جهت كاهش هزينه هاي تمام شده كالا خواهد بود. مدت استفاده از تسهيلات كوتاه مدت حداكثر يك سال از زمان معامله اسناد می‌باشد. تسهيلات ريفاينانس به صورت (سه، شش، و نه ماهه) نيز قابل استفاده است مشروط به اينكه خط اعتباري خاص با شرايط زماني زير يك سال در بانك عامل وجود داشته باشد. اين روش مانند فاينانس است با اين تفاوت كه بانك‌هاي عامل داخلي به وسيله اعتبار خود، از منابع بانك هاي خارجي استفاده می‌كنند.
صكوك
يكي از طرق تبديل به اوراق بهادارسازي در بازار سرمايه كشور استفاده از اوراق صكوك می‌باشد. صكوك در لغت به معناي نامه، رسيد دريافت پول و سفته به كار رفته است. در حال حاضر در زبان عربي اين واژه براي تمامي انواع حوالجات، تعهدات يا اسناد اقرار به مال استفاده می‌شود.
استاندارد شرعي شماره 17 گواهي‌هايي با ارزش اسمي يكسان است كه پس از اتمام عمليات پذيره نويسي، بيانگر پرداخت مبلغ اسمي مندرج در آن توسط خريدار به ناشر است و دارنده آن مالك يك يا مجموعه اي از دارايي‌ها، منافع حاصل از دارايي و يا ذينفع يك پروژه يا يك فعاليت سرمايه گذاري خاص می‌شود. به عنوان مثال در اين روش، صاحب كالا، كالاي خود را به غير مي‌فروشد و سپس همان كالا را از خريدار خود اجاره به شرط تمليك می‌كند.
5-1- انواع صكوك
- اجاره 2. استصناع 3. مرابحه 4. مشاركت 5. مضاربه 6. مزارعه 7. مساقات 8. وكالت 9. سلم
ارايه خدمات صكوك حق الامتياز صكوك مالكيت دارايي هايي كه در آينده ساخته می‌شوند.
5-2- تعريف اوراق اجاره
اوراق بهادار با نام قابل نقل و انتقالي است كه نشان دهنده مالكيت مشاع دارنده ان در دارايي‌هاي مبناي انتشار است.
5-3- اركان انتشار صكوك
- باني: شخص حقوقي كه قصد تامين مالي دارد.
- نهاد واسط: شخص حقوقي كه با انجام معاملات موضوع عقود اسلامي براي تامين مالي باني اوراق بهادار منتشر می‌نمايد.
ساير اركان:
- فروشنده: شخص حقوقي است كه اقدام به فروش دارايي به نهاد واسط می‌نمايد.
- عامل فروش: شخص حقوقي است كه نسبت به عرضة اوراق اجاره از طرف ناشر براي فروش اقدام می‌نمايد.
- عامل پرداخت: شركت سپرده گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه است كه نسبت به پرداخت‌هاي مرتبط با
- اوراق اجاره در سررسيدهاي معين به سرمايه گذاران اقدام نمايد.
- ضامن: شخص حقوقي است كه پرداخت مبالغ اجاره بها و حسب مورد بهاي خريد دارايي مورد اجاره توسط باني به نهاد واسط را تضمين می‌نمايد.
5-4- اوراق اجاره
هدف: تامين مالي منابع لازم براي خريد يك دارايي يا مجموعه چند دارايي و اجاره آنها به باني
دارايي‌هاي مبناي انتشار اوراق اجاره:
- زمين
- ساختمان و تاسيسات
- ماشين آلات و تجهيزات
- وسايل حمل و نقل
5-4- اوراق مرابحه
اوراق مرابحه، اوراق بهادار قابل نقل و انتقالي است نشاندهنده مالكيت مشاع دارنده آن در دارايي مالي (طلب) است كه براساس قرارداد مرابحه حاصل شده است.
6-4- اوراق استصناع
استصناع در لغت از ماده صنع به معناي سفارش ساخت است و در اصطلاح، قراردادي است كه به موجب آن يكي از طرفين قرارداد، در مقابل مبلغي معين، ساخت و تحويل كالا يا طرح مشخصي را در زمان معين نسبت به طرف ديگر به عهده می‌گيرد.
وزارتخانه ها شهرداري‌ها و شركت هاي دولتي و خصوصي كه قصد احداث يا توسعه پروژه خاصي چون مسكن به صورت انبوه دارند و اعتبار مالي لازم براي انجام آن را به صورت نقد ندارند، می‌توانند از اوراق بهادار استصناع استفاده كنند و قيمت آن را طبق زمانبندي معيني از محل بودجه سالانه يا از طريق واگذاري واحدهاي ساخته شده بتدريج بپردازند.
اوراق استصناع انواع مختلفي دارد:
- استصناع موازي
- استصناع اجاره به شرط تمليك
7-5- استصناع موازي
در اين روش باني (وزارتخانه يا شهرداري يا شركت خصوصي) با مراجعه به امين و تشكيل شركت واسط تامين مالي و اجراي پروژه را از طريق قرارداد استصناع به آن می‌سپارد و به جاي قيمت پروژه، اوراق بهادار استصناع با سررسيدهاي معين مي‌پردازد.
شركت واسط، طبق قرارداد استصناع دومي، ساخت پروژه موردنظر را به پيمانكار مربوطه سفارش می‌دهد و در مقابل‌متعهد می‌شود قيمت پروژه را طبق زمان بندي مشخص به وي بپردازد، سپس واسط اوراق به ادار استصناع كه حكايت از بدهي باني می‌كند را از طريق شركت تامين سرمايه به مردم می‌فروشد و بدهي خود به پيمانكار را می‌پردازد.
8-5- استصناع اجاره به شرط تمليك
در اين روش باني با مراجعه به امين و تشكيل شركت واسط، متعهد می‌شود چنانچه واسط كالا يا پروژه خاصي را احداث نمايد آن را از واسط به صورت اجاره به شرط تمليك دريافت خواهد كرد. واسط طبق قرارداد استصناع ساخت كالا يا پروژه مورد نظر را به پيمانكار سفارش می‌دهد، واسط بعد كسب مجوزهاي لازم، اوراق بهادار استصناع را منتشر و به مردم واگذار كرده وجوه آنان را جمع آوري و به وكالت از طرف آنان قيمت پروژه را به پيمانكار می‌پردازد.
واسط پروژه را از پيمانكار تحويل گرفته به وكالت از طرف صاحبان اوراق به باني اجاره به شرط تمليك می‌دهد، باني اصل سرمايه و سود صاحبان اوراق را در قالب حقوقي اجاره به آنان می‌پردازد.
9-5- ريسك هاي صكوك
- ريسك جمع آوري وجوه نقد به ميزان لازم جهت خريد دارايي
- ريسك سوء استفاده واسط از پول دريافتي
- ريسك عدم فروش كالا به واسط
- ريسك عدم اجاره كالا توسط مصرف كننده
- ريسك از بين رفتن كلي يا جزئي دارائي
- ريسك هزينه‌هاي دارايي مورد اجاره
- ريسك عدم پرداختي به موقع اجاره بها
- اوراق مشاركت
انتشار اوراق
اوراق مشاركت توسط دولت، شهرداري، شركت‌هاي دولتي و خصوصي، براي تأمين اعتبار طرح‌هاي عمراني در كشور، منتشر می‌گردد. تهيه دستورالعمل اجرايي و مقررات ناظر بر انتشار اوراق مشاركت بر عهده بانك مركزي است. طبق دستورالعمل بانك مركزي، اوراق مشاركت اوراق بهاداري هستند كه با مجوز بانك مركزي براي تأمين بخشي از منابع مالي مورد نياز، طرح‌هاي سودآور توليدي و خدماتي (به استثناي امور بازرگاني) در چارچوب عقد مشاركت مدني، توسط سازمان جاري منتشر می‌شود. در هر ورقه مشاركت، ميزان سهم دارنده آن مشخص شده است. مانند اوراق مشاركت ساخت جاده‌ها، معادن و … كه دولت منتشر مي‌كند.
- اوراق قرضه
اسنادي است كه به موجب آن شركت انتشاردهنده متعهد می‌شود مبالغ مشخصي (بهره سالانه) را در زمان‌هايي خاص به دارنده آن پرداخت كند و در زمان مشخص (سررسيد) اصل مبلغ را باز پرداخت كند. دارنده اوراق به عنوان بستانكار حق دريافت اصل و بهره آن را دارد ولي هيچ مالكيتي در شركت ندارد.
در اوراق قرضه صادركننده به خريدار بدهكار می‌شود. اين سند داراي سررسيد است و مبلغ آن در زمان سررسيد به وسيله صادركننده پرداخت می‌شود. اين اوراق داراي كوپن بهره هستند و بهره آنها در فواصل زماني معيني توسط بانك كه نمايندگي صدور اوراق را دارد، پرداخت می‌شود. مانند اوراق قرضه كه دولت براي ساخت نيروگاه‌ها منتشر می‌كند.