اجرای مهندسی ارزش
آنچه از تجربيات اجرای مهندسی ارزش تا کنون حاصل شده است، کشف و تدوين برخی مفاهيم و اصول بنيادی است که اساس رشد و تکامل روشهای مهندسی ارزش قرار گرفته است. اين اصول بنيادی عبارتند از:
- بهره گيری از کارشناسان چند تخصصی برای اعمال تغييرات
- تکميل تدريجی تغييرات از طريق مطالعه و بررسی عينی کار
- بهره گيری از يک منطق اساسی برای طرح پرسشها
- برنامهريزی انجام کار.
در طی چندين سال، روشهای فنی مهندسی ارزش همانند عرصههای کاربست آن، گسترش پيدا کرد. امروزه تحليل يا مهندسی ارزش، رشتهای شناخته شده برای ارتقای ارزش توليدات يا خدمات به شمار میرود. مهندسی ارزش، تلاشی است سازمان يافته که با هدف بررسی و تحليل تمام فعاليتهای يک طرح، از زمان شکلگيری تفکر اوليه تا مرحله طراحی و اجرا و سپس راه اندازی و بهره برداری انجام میشود و به عنوان يکی از کارآمدترين و مهمترين روشهای اقتصادی در عرصه فعاليتهای مهندسی، شناخته شده است. مهندسی ارزش در چهارچوب مديريت پروژه، ضمن اينکه به تمام اجزای طرح توجه میکند، هيچ بخشی از کار را قطعی و مسلم نمیداند. هدف مهندسی ارزش، زمان کمتر برای رسيدن به مرحله بهرهبرداری بدون افزودن بر هزينهها يا کاستن از کيفيت کار است. افزايش پيوسته هزينههای اجرايی و توسعه روز افزون فن آوری، حذف آن بخش از هزينهها را که نقشی در ارتقای کيفيت ندارند و از لحاظ اجرايی نيز غير ضروری میباشند، الزامی ساخته است. کاربست مهندسی ارزش در پروژههای اجرايی با توجه به پيچيدگی کارها به ويژه در طرحهای بزرگ اجرايی، میتواند به ابزار بی چون و چرای مديريت در کنترل هزينهها تبديل شود. هدف اين روش، از ميان برداشتن يا اصلاح هر چيزی است که موجب تحميل هزينههای غير ضروری میشود، بدون آنکه آسيبی به کارکردهای اصلی و اساسی طرح وارد آيد. مهندسی ارزش، مجموعهای متشکل از چندين روش فنی است که با بازنگری و تحليل اجزای کار، قادر خواهد بود، اجرای کامل طرح را با کمترين هزينه و زمان تحقق بخشد. هزينه طرح در اين مقوله نه فقط هزينههای طراحی و اجرا بلکه هزينههای مالکيت شامل بهره برداری، تعمير و نگهداری و هزينههای مصرف در سراسر دوره عمر مفيد طرح را نيز شامل میشود. روشهای مهندسی ارزش میتواند موجب اصلاح و ارتقای کيفيت فرايندهای توليد صنعتی و انجام طراحیهای جديد در هر مرحله از يک پروژه اجرايی گردد. برخلاف آنچه که در صنايع توليدی مرسوم است و میتوان يک روش اصلاحی را همواره در مراحل بعدی توليد يک محصول خاص نيز اجرا کرد، در پروژههای ساختمانی که هر سازه دارای شرايط ويژهای است، حدود کاربست يک روش اصلاحی مهندسی ارزش، محدود به همان پروژه است گذشته از اين، امکانات صرفه جويی در هزينههای يک پروژه اجرايی نيز در مراحل مختلف آن تفاوتهای بسيار پيدا میکند. با آنکه روش مهندسی ارزش را میتوان در تمام مراحل يک پروژه اجرايی به کاربست، بيشترين مزايای آن زمانی حاصل میشود که در نخستين مراحل برنامهريزی و طراحی به کار گرفته شود. نوآوری و جنبههای کاربردی مهندسی ارزش، اين روش را از روشهای سنتی و متعارف کاهش هزينهها، متمايز میگرداند. روشهای سنتی کاهش هزينهها، عموماً از تجربيات گذشته، نگرشها و عاداتی که جنبه تکرار به خود گرفته است، تبعيت میکند و اثری از خلاقيت در آنها ديده نمیشود. مهندسی ارزش برعکس، گردآوری اطلاعات، شناسايی عرصههای مشکل دار، پيشنهاد و تدوين روشها و طرحهای ابتکاری، پرورش انديشههای نو و تدقيق همه جانبه ديدگاههايی را که قرار است توصيه شود، مطرح میسازد.
فرآیند مهندسی ارزش
فرآیند مهندسی ارزش، فرآیندی منطقی و ساختار یافته است که در آن از یک گروه کارشناس چند تخصصی برای هدفهای زیر استفاده میشود:
- انتخاب پروژه یا محصول مناسب برای تحلیل با توجه به زمان صرف شده برای مطالعه.
- مشخص کردن و اندازه گیری کردن ارزش جاری یک پروژه و محصول یا اجزای تشکیل دهنده آن با توجه به عملکردهایی که نیازها، هدفها و خواستهای یک پروژه را برآورد میسازد.
- تدوین و ارزیابی گزینههای جدید برای تخمین یا ارتقای کیفیت بخشهای وابسته با هزینه کمتر.
- انطباق گزینه جدید با بهترین راه عملی کردن آن.
گروه مهندسی ارزش از طراحان، پیمانکاران، تحلیل گران ارزش و کارفرمای یک پروژه اجرایی تشکیل میشود. این گروه گرچه در کنار یکدیگر و در پروژهای واحد کار نمیکنند اما از لحاظ موضوع به یکدیگر مربوط بوده و با زمینههای تخصصی مجموعه نیز آشنایی دارند. نقش گروه طراحی در کاربست موفقیت آمیز تحلیل ارزش، بسیار مهم است، زیرا بیشتر دست اندرکاران عرصه اجرایی بطور کامل به توانایی مهندسی ارزش پی نبردهاند و به بهره گیری عملی از روشهای فنی این تحلیل نپرداختهاند. تحلیل گر ارزش باید راههای متعادل سازی گروه را دریابد و با آنان همفکری و همدلی کند تا اعضای مجموعه به تفکر مهندسی ارزش نزدیک شوند. تحلیل گر ارزش باید با فراهم آوردن فرصت لازم برای یکایک افراد مجموعه، امکان ارائه دیدگاههای آنان را میسر سازد تا افراد بدون نگرانی از اینکه ممکن است اظهار نظر آنها چندان فنی و عملی نباشد، دیدگاههای خود را مطرح نمایند. گاهی بهترین و ارزان ترین راهحلها از پیشنهادها و دیدگاههایی که به نظر کم ارزش و سطحی میآیند، حاصل میشود. مهندسان مشاور در جریان طراحی و پس از ارائه طرح به سختی میپذیرند که ارزش داوری را که برای کار خود قایل اند ممکن است با روشهای فنی و عملی که گروه تحلیل ارزش ارائه میدهد، ناسازگاری داشته باشد. حال آنکه مشاور و طراح هر چند که باید از بیشترین دادهها و آمار موجود در طراحی خود استفاده کنند باز ممکن است به دلایلی، دسترسی به کلیه اطلاعات مورد نیاز برای تهیه مناسبترین طرح را نداشته باشند. گذشته از این، بیشترین اشکالات و نارساییهای طراحی در مرحله اجرا پیش میآید، در مرحلهای که بازشدن جنبههای مختلف کاری عوارض پنهان و ناشناخته کار را آشکار میسازد و شرایط جدیدی را به طرح تحمیل مینماید. مهندس مشاور باید ظرفیت سازگارپذیری روشهایی را که تحلیل ارزش ارائه میدهد با ارزشهای داوری خود داشته باشد و تغییرات را به راحتی بپذیرد و تحمیل شرایط و ضرورتهای تحلیل ارزش را توهینی به مقام تخصصی خود تلقی ننماید. پیمانکاران، تقریباً همواره در حین اجرا با مسائل و مشکلات تازهای روبرو میشوند که لزوم تغییرات در طراحی یا حتی بازنگری طراحی ضرورت مییابد با آنکه بیشترین موارد کاربست روشهای فنی تحلیل ارزش، در مرحله اجرا انجام میشود، باید پذیرفت که موفقیت کامل این کار به توانایی پیمانکاران مجرب برای مشارکت در تحلیل ارزش بستگی دارد. یکی از مشکلات کنونی در عرصه اجرایی، دوگانگی بین طراحی و اجرا است. به رسمیت شناختن تواناییهای مدیر یا سرپرست کارگاه میتواند کاربست روشهای تحلیل ارزش را تضمین نماید. کارفرما مهم ترین و اصلی ترین جنبه مشارکت کار را در حلقه تحلیل ارزش به عهده دارد. پشتیبانی فعالانه کارفرما، ضامن موفقیت و مؤثر واقع شدن کار است. کارفرما برای آنکه تمایل لازم را برای انجام این پشتیبانی پیدا کند، باید با مسئولیتهای مجموعه تحلیل ارزش و حدود آن مسئولیتها در چهارچوب ساختار حق الزحمهای موافقت نامه طرح، آشنا باشد.
با توجه به اینکه بیش از ۵۰ درصد از کل بودجه برنامه ریزی شده بیشتر کشورها صرف کارهای اجرایی میشود، از این رو مجریان طرحها و پروژهها، متحمل هزینههای بس سنگینی میشوند. محدودیتهای مالی و قیمتهای اجرایی که هر روز افزایش مییابند، بازگشت ارزش کامل پولی را که کارفرما هزینه مینماید و باید به دور از هر گونه هزینههای غیر ضروری باشد، به طورجدی مطرح ساخته است. مهندسی ارزش یکی از ابزارهای مؤثر برای دستیابی به اجرای طرحها با کمترین هزینه، همراه با اطمینان بخشی طرح، سودمندی، قابلیت تعمیر و نگهداری و حفظ جنبههای زیبایی کار است. مهندسی ارزش چون موجب کاهش هزینههای اجرایی و صرفه جویی در هزینهها میشود، از این رو کارفرمایان تمایل دارند تا با پرداخت حق الزحمه جداگانهای به تحلیل گران ارزش، همواره از حضور و تداوم فعالیت گروه تحلیل گر ارزش در کنار خود، بهره مند باشند. کاربست مهندسی ارزش که در ابتدا از آمریکا آغاز شد با تأخیر به سایر کشورها نیز انتقال یافت. کشورهای اروپایی، ژاپن و هند بعد از آمریکا بیشترین استفاده را از امکانات بالقوه مهندسی ارزش بردند و با تلفیق روشهای مهندسی ارزش در آمریکا با روشهای رایج در کشورهای خود، به صرفه جوییهای قابل توجهای دست یافتند. امکانات بالقوه کاربست مهندسی ارزش در طرحهای عمرانی، بیکران است. پیشگامان این روش، راه را علامت گذاری و مشخص کرده اند. کشور ما هنوز در ابتدای راه قرار دارد، کارهای بسیاری باید انجام شود تا بتوان گفت دست اندر کاران عرصههای اجرایی کشور ما نیز از فرصتهایی که توسط مهندسی ارزش در کاستن از هزینه طرحها و پروژهها فراهم میشود، بیشترین بهره و فایده را خواهند برد.